Zondag 12 maart 2023, 3de zondag van de Veertigdagentijd (jaar A)
De voorbije weken hebben we stukken uit het eerste en het tweede scheppingsverhaal gelezen. De Bijbel begint inderdaad met twee verschillende en enigszins van elkaar afwijkende scheppingsverhalen. Wat op zich natuurlijk al een zeer duidelijke aanwijzing is dat het inderdaad om verhalen gaat. Verhalen die niet de bedoeling hebben exact weer te geven wat er gebeurd is, maar die iets willen laten oplichten van de diepte die vermoed wordt achter de zichtbare werkelijkheid.
Verhalen
Dat is tenslotte waar religie zich mee bezighoudt.
Toen het Oude Testament vorm kreeg, was er nog geen wetenschap.
Er waren nog geen astronomen en archeologen, geen telescopen en geen evolutionaire biologen.
Goddank eigenlijk, want anders had het religieus denken zich nooit kunnen ontwikkelen en was het al van meet af aan met magie en bijgeloof op een hoopje gegooid en in de wieg versmacht.
Religieuze inzichten over de werkelijkheid-achter-de-zichtbare-werkelijkheid bekom je niet door meten en berekenen, maar door nadenken, bidden en mediteren.
Het gaat trouwens om fenomenen en ervaringen die heel reëel zijn, maar die je niet met verstand, logica en wetenschap alleen kan plaatsen.
En dus probeer je je aanvoelen te vertellen met een verhaal.
Bijna het hele Oude Testament is daar een voorbeeld van. Diepe godsdienstige inzichten, verpakt in een voor iedereen begrijpelijk verhaal.
Maar dus wel een verhaal.
Letterlijk
Met de tijd echter begon men die verhalen – het scheppingsverhaal bijvoorbeeld – letterlijk te nemen. Mensen zoals Augustinus hadden in de vierde eeuw al door dat het ging om volksverhalen, die gebruikt werden om de moeilijk bewijsbare stelling dat God de oorsprong van alles is, eenvoudig onder woorden te brengen en aannemelijk te maken.
Toen de Kerk echter steeds invloedrijker werd en grotendeels instond voor rust, orde en samenhorigheid binnen de maatschappij, kon zij niet toelaten dat er zomaar losjes werd omgesprongen met de Bijbel.
En werd het letterlijk nemen van alles, ook van de verhalen, vanzelfsprekend.
Net zoals de huidige beleidsmensen niet kunnen toelaten dat iedereen de wetten en regels zomaar interpreteert naar eigen goeddunken.
Maar daardoor zag men steeds minder in dat die verhalen letterlijk nemen tot in de details eigenlijk zeer ketters was. Omdat minder belangrijke woorden en zinnen ineens heilig werden, terwijl de eigenlijke betekenis van het verhaal wel eens verloren ging.
Laten we daarom, als voorbeeld, het scheppingsverhaal eens van naderbij bekijken.
Vrouwonvriendelijk
In het eerste scheppingsverhaal lezen we dat God de mens kneedt uit klei van de aarde en daarna de vrouw maakt uit een rib van de man.
Eigenlijk kan je bijzonder moeilijk aannemen dat mensen dat ooit echt geloofd hebben.
God die zowel het beroep van pottenbakker als van slager moet uitoefenen om de mens op de wereld te krijgen.
Maar nu komt het: hoewel vandaag niemand nog aanneemt dat je dit verhaal letterlijk moet nemen, zijn er toch talloze mensen, vrouwen vooral, die zich ergeren aan de gebruikte woorden en zinnen, aan het hele verhaal.
Maar dat kan dus alleen maar als je het verhaal toch letterlijk neemt en niet zoekt naar de echte betekenis, naar wat het echt wil zeggen.
Want het klinkt nogal vrouwonvriendelijk als zij gewoon uit een rib, een onderdeel van de man is ontstaan. En vooral het woordje “mannin” werkt vele vrouwen danig op de heupen. Terecht overigens.
Maar de betekenis van het verhaal is juist het tegenovergestelde van vrouwonvriendelijk.
Evenwaardig
God heeft de eerste mens geschapen en dat was blijkbaar een man. En om die te plezieren schept Hij ook de planten en de dieren en al de heerlijkheden van het aards paradijs. Maar de mens blijft eenzaam. Een wezen dat echt bij hem paste, vond hij niet.
En dus schept God de vrouw uit een stuk van de man. M.a.w. Hij geeft de man een partner die “been van zijn been is, vlees van zijn vlees”. De enige partner die hem waardig is, die evenwaardig is.
Je moet daarbij ook bedenken dat deze tekst geschreven werd in een tijd waarin de vrouw overal als minderwaardig, niet veel meer dan een slavin, werd beschouwd.
Bij sommige volkeren zelfs niet veel meer dan een dier. Zelfs bij de hoogontwikkelde Grieken, de “vaders van onze beschaving”, vind je vaak een verbijsterende vrouwenhaat.
Midden in die wereld ontstaat hier een tekst die de evenwaardigheid van de vrouw vooropstelt.
Het loont dus echt wel de moeite om voorbij de tekst van het verhaal te kijken naar wat er eigenlijk gezegd wordt.
Anders Bekeken 