Zondag 21 augustus 2022, eenentwintigste zondag door het jaar (jaar C)
De lezingen van vandaag hebben het over de christelijke deugd van de nederigheid. Het is inderdaad een uitgesproken christelijke deugd, maar ze wordt ook in niet-christelijke milieus zeer geapprecieerd.
Door mensen die een verantwoordelijke functie uitoefenen bijvoorbeeld. Die vinden de deugd van de nederigheid uitermate geschikt en aanbevelenswaardig voor diegenen over wie ze hun gezag uitoefenen.
Minder geschikt voor henzelf natuurlijk.
Omdat de deugd van nederigheid speciaal in kerkelijke middens sterk werd aangemoedigd en vooral in kloosters werd beoefend, kan je er zeker van zijn dat ze vele heiligenlevens heeft geïnspireerd en bewerkt.
Maar evenzeer heeft dat benadrukken van de nederigheid, samen met de daaraan verwante “heilige gehoorzaamheid”, het leven van nogal wat nonnetjes en broeders verzuurd. Waar mensen samenleven, gebeuren zo’n dingen nu eenmaal.
HOOGMOED
Maar waarom heeft de Kerk die nederigheid dan altijd (en nu nog) zo belangrijk gevonden? Ik denk dat je dat alleen maar kan begrijpen als je aandachtig kijkt naar het compleet tegenovergestelde van de nederigheid: de hoogmoed.
Hoogmoed is, veel meer nog dan “gewoon atheïsme”, de meest volmaakte anti-Godhouding. De gedachte dat iemand—mens of God—boven hem of haar staat, is voor een hoogmoedig mens onverdraaglijk.
Hoogmoed is wezenlijk concurrentieel. Ik ben het absolute centrum van de kosmos en ieder ander is, vergeleken met mij, zo goed als niets.
Voor een hoogmoedig mens zijn alle andere mensen concurrenten, vijanden eigenlijk.
Andere ondeugden kunnen met sommige deugden samenleven.
Een oversekst iemand kan soms ook nog echte liefde voor een andere mens voelen. En een dronkaard kan soms ook iets doen dat echt mooi en goed is voor anderen.
Maar voor een echt hoogmoedig mens is dat uitgesloten. Iedere andere mens is waardeloos. Een echt hoogmoedig mens heeft alleen maar minachting voor andere mensen.
IJDELHEID
Een fout die heel vaak gemaakt wordt is denken dat hoogmoed een vorm van ijdelheid is. Een erge vorm van ijdelheid. Helemaal fout.
Ik zie mijzelf bijvoorbeeld als iemand die wel ijdel is, maar niet hoogmoedig. En dan bedoel ik daarmee dat ik complimentjes van mensen erg op prijs stel, ook al probeer ik dat meestal te verbergen. Iemand die hoogmoedig is, interesseert zich totaal niet aan complimentjes, aan wat anderen over hem denken.
Een ijdel iemand kan, in zijn ijver om anderen te behagen, zich zelfs schikken naar verwachtingen en verlangens van anderen. En dingen zeggen en doen om bij anderen goed over te komen.
Een hoogmoedig mens hecht geen enkele waarde aan de mening van anderen.
Als het geloof, de Kerk en Jezus zelf zo’n belang hechten aan de nederigheid, dan moet dat in die context gezien worden. Hoogmoed is in wezen atheïstisch en volkomen onverenigbaar met christelijk geloof. Andere vormen van atheïsme, het verwerpen van een god die geboren wordt uit menselijke angsten en fantasieën bijvoorbeeld, zijn wel verenigbaar met het christendom. De eerste christenen werden trouwens massaal terechtgesteld als atheïsten omdat ze de hele Romeinse santenkraam van goden en godinnen verwierpen.
Maar voor diezelfde christenen is echte hoogmoed de meest fundamentele anti-Godhouding die er bestaat. Omdat het wezen ervan het verachten van de mens is.
ZELFHAAT
Tot slot nog dit -Nederigheid- is een christelijke deugd. De huidige Europese gewoonte om door het stof te kruipen en om voortdurend vergiffenis te vragen over ons verleden is dat niet. Wij hebben als blanken, Europeanen en als christenen in het verleden vele en soms zware fouten gemaakt. Dat kan ook moeilijk anders, als je een paar duizenden jaren op elk gebied de spits afbijt.
Maar wij hebben nog oneindig veel meer om fier over te zijn.
Nederigheid is een christelijke deugd. Zelfhaat is een ziekte.
Wij hebben als westerlingen een gigantische bijdrage geleverd aan de beschavingsgeschiedenis, aan de plaats waar de mens nu staat.
En, jazeker, het heeft heel lang geduurd eer wij, naast al onze zelfverzekerdheid, ons ook wat meer verdraagzaam en nog later zelfs respectvol en waarderend gingen opstellen ten aanzien van mensen en culturen die anders waren.
Maar nu moeten we samen verder. Een christen is iemand die zijn fouten erkent, ervan leert, eruit groeit en dan met nieuwe moed verdergaat. Revanchisme is achterlijk, volkomen misplaatst en het doorkruist elk verlangen naar een vredevolle samenleving.
Zielig is hij die verlangt dat een mens zich moet blijven verontschuldigen en moet blijven vergiffenis vragen omdat hij blank is, Europeaan of christen.
Het moet ook niet té gek worden. . .
Anders Bekeken 